آیین زُروانی، از کُهن‌ترین آیین‌های ایران‌زمین است که به روایت برخی از تاریخ‌نگاران، قدمتی بیش از آیین‌های زردشی و میترایی دارد و از حدود 12هزار سال پیش مرّوج آموزه‌های یکتاپرستی در ایران باستان بوده است. تقدیر‌گرایی ایرانیان و اعتقاد به سرنوشت محتوم، ریشه در باورهای آیین زُروانی (خدای زمان بی‌کران) دارد.
ردپای«تقدیرگرایی» و باورهای زُروانی را می‌توان از طریق واژگانی چون زمان، روزگار، چرخ، فلک، سپهر، بخت، اقبال، قسمت، تقدیر، سرنوشت و جبر در متون دینی بعدی و ادبیات فارسی ره‌گیری کرد. مطالعة تاریخ ادبیات و رصد چنین واژگانی در گذر تاریخی فرهنگ ایرانیان، نشان می‌دهد مفهوم تقدیرگرایی از دورة آیین زُروانی تاکنون چگونه خود را در فرهنگ ایرانیان بازتولید کرده است.
عنوان این مختصر -در چنبر زُروان- از جهاتی یادآور همین مفهوم و باور دیرپاست. ساکنان مشرق زمین و به‌ویژه قوم دیرینِ آریایی، اعتقاد به گرفتاربودن در دایرۀ زمان و بیهوده‌بودن کوشش برای رهایی از این چنبره و دام را، قرن‌ها و بلکه هزاره‌هاست که در گوشه‌ای تاریک از ذهن خود به همراه دارند. این تفکر که انسان در چنبر و چنگال نیروی مهیبی به نام سرنوشت و زمان اسیر است و قدرت تغییر کنش‌ها و تقدیر خود را ندارد، منتج به نگاهی تلخ‌اندیش و پوچ‌گرا می‌شود که گاه این ملل متمدن و خلّاق را در اوج مسیر پویایی و ترقی، از حرکت و ساختن آیندة مطلوب باز‌داشته است.
این کتاب از طریق پژوهشی تاریخی و برجسته‌سازی یک سلسله از کُدهای ادبی، نشان می‌دهد فرهنگ تقدیرگرایی در قرن‌های متمادی در لایه‌های زیرین اعتقادات فرهنگی ایرانیان نهادینه شده است و تا حدودی می‌تواند علل فرهنگی موانع رشد و توسعة ملّی همه‌جانبه و پایدار را در ایران تبیین نماید.